Tjaritana Raden Deugdeugpati Djajapĕrang

[ 504 ]

TJARITANA

Raden Deugdeugpati Djajapĕrang

Praboe Sandap^[1] Pakoean.

__________

Radjahna.

"Ahoeng!
Ahoeng!
Ahoeng!
Ahoeng!
Ahoeng!
Ahoeng!
Ahoeng!"

"Boel koekoes aing ka manggoeng,
ka loehoer ka sang roemoehoen,
ka handap ka kadatoean,^[2]
ka sang bĕtara ka sang bĕtari,
sang bĕtara Soesoek toenggal,^[3]
noe babak-babak di kahiangan."

"Ahoeng!"

"Koe loenggoeh tampa boeana,
atji boemi atji boeana,
atjie toemahalang paksa,
ande wong ande watjana.^[4]

[ 505 ]

"Tjihaliwoeng^[5] noendjang ngidoel,
njanghoeloe ka goenoeng Sĕmboeng,^[6]
Tjisadane noendjang ngaler,
noendjang ka noesa Barang-barangan,^[7]
ti tĕngah Tjirantjamaja,^[8]
ka beh wetan tjai Peutjang,^[9]
kiroeh ti hilir kiroeh ti girang,
pamoeroejan^[10] gadjah poetih,
noentjĕb ka bagal sarengga^[11] dewata doea".

Bisi diadjar dina hedjona,
montong tjatang ka malingpang,^[12]
mĕgatkeun leuweung goemĕndĕng,
mĕpĕran sihoeng sangrana njakrawala,^[13]
di boeana pantjatĕngah,
Rohiang Banga Rohiang Bangoe,^[14]
Rohiang ka Tali Mĕdang,
Rohiang ka Tali Mĕding,^[15]
ka Batjoekat ka Batjoekit,^[16]
ka batara Soekradjaja,^[17]

[ 506 ]

papioeh banjoe pitoetoer,
Bisi aja tjai ragrag tina pasir,
erek menta pangradjahkeun,
pangmoenahkeun pangnoelakkeun.
Bisi aja boemi noe kalĕpat.
boemi noe kalepit,
noe garanggangan noe garonggongan,
nĕpoes bĕngkoeng ngadal mĕtĕng.^[18]

Djlĕg.

direkakeun tjoepoe manik astagina,
diteundeun di djalan gĕde,
dibandingan koe sarat tangan,^[19]
ditoeroeban koe boëh larang,
noe moeka semah paliwat^[20] djalan,
biar saboeka siang,^[21]
pating dalangdang pating haleuang,
ronghok noe menta dilalakonkeun,
poetra noe tigang lawe,
soean kapitoe bĕlah,^[22]
intjoe tigang ewoe.

Ari noe kagoengan Padjadjaran Praboe Siliwangi: poetrana Raden Imĕng Sondjaja,

noe kasep kagila-gila,^[23]
hoeroeng mantjoer ngaragoemang,^[24]
di djĕro paseban,

[ 507 ]

Mimitina

Katjarios Raden Bagawat^[25] Imĕng Sondjaja ngimpi papanggih djeung poetri di tatar wetan. Ngahoelĕng ngaraga-moenĕng^[26], mikiran boedi djeung pamilih, mikiran sadjĕroning angĕn-angĕn.

Ti dinja Raden Bagawat Imĕng Sondjaja ladjĕng bae pamitan ka ramana rek ngoembara ka tatar wĕtan, neangan poetri geulis noe padjeueung^[27] dina pangimpian.

Katjarios geus kawidian koe ramana, sarta dibahanan hidji panakawan-kadeuheus^[28] kai lengser, tapi koe ramana ngan didjangdjian saboelan poelang ka leumpang.^[29]

Ladjĕng Raden Bagawat Imĕng Sondjaja amit moendoer ti paseban diiring koe kai lengser.

Dongkap ka aloen-aloen, permisi deui ka kapĕtĕngan, djĕnĕngan Raden Bangboenglaoet Tjoelamega:

noe wĕdoek goegoeloentoengan,
noe bĕdas kabina-bina,
gĕde loehoer reudjeung pĕngkoeh,
hoeloe boetak pagesrek djeung mega.

Njaoer ka Raden Bagawat Imĕng Sondjaja, saoerna: "koeloep^[30], lamoen meunang petri geulis noe sadjabana tina pangimpian, rama menta?"

Ari geus kitoe, Raden Bagawat Imĕng Sondjaja sarĕng kai lengser amitan ka kapĕtĕngan, ladjĕng djĕngkar djalan loehoer. [ 508 ]

Lagoe: Tonggeret Pakoean.

Mas kalajar raden aso katoelain,
beuki loehoer pangapoengna,
beuki lĕpas pangapakna,
paheula-heula djeung heulang,
paboro-boro djeung rangkong,
ngalirik ta^[31] ka beh handap,
ngoengkoelan kana goenoengna,
goenoengna pating parĕntjoel,^[32]
sawahna sariga kalang,
sagara siga tjileungtjang,
katendjo ti awang-awang;
leumpang sakoelit ing angin,
kapindingan koe indoeng peuting,^[33]
kalampatan mega bodas,
kareuenkan mega liideung,
kataradjang koe angin lada,^[34]
anginna sada karinding,
goegoerna sada galindoer,^[35]
gelapna sada korendang.^[36]

Tarikna anoe leumpang:

liang iroeng kikidoengan,
liang tjeuli sondarian,
pajoeng mĕnit kagilir^[37] koe angin,
rea lĕmboer anoe dioengkoer,
rea nagara anoe kaliwat;
sakeudeung raden geus soemping.

[ 509 ]Rĕg ngarandĕg di mega manoenggoel, dina pangeureunan gĕde, ngalirik ngetan.

Barang ningali ka handap, beh aja nagara ngalĕndong di tĕngah, egar di loearna, agrong di djerona: pantĕs koedoe geulis poetrina, gagah ponggawana.

Ladjĕng Raden Bagawat Imĕng Sondjaja sarĕng panakawan tea toeroen ti mega manoenggoel ka aloen-aloen.

Amprok sarĕng noe djaga lawang, djĕnĕngan loerah Kĕleng pangantjingan. Raden Bagawat Imĕng Sondjaja teh nanja ka ki loerah Kĕleng, saoerna: "ieu tĕh, nagara naon djeung saha noe kagoengan?"

Walon ki loerah: "ieu teh noe dingarankeun nagara Ramboet pala, ari noe kagoengan djĕnĕngan Raden Dĕmang Djajamantri, saderekna poetri Nji Amĕng Lajar."

Ladjĕng Raden Imĕng Sondjaja pĕrmisi ka ki loerah rek ngadeuheus ka noe kagoengan nagara.

Ti dinja indit disarĕngan koe loerah Kĕleng.

Ari Raden lmĕng Sondjaja asoep ka paseban tjalik dina lampit koening sarta ki loerah hatoeran ka Raden Dĕmang Djajamantri ngoeningakeun jen aja semah geus tjalik di paseban.

Sanggeus Raden Dĕmang Djajamantri ngadangoe pihatoeran loerah Kĕleng, geuat bidjil ka paseban sarĕng katingali semah teh keur tjalik dina lampit koening, ladjĕng Raden Dĕmang Djajamantri njaoer ka loerah Kĕleng, saoerna: "eta mah lain semah dore-dore, hĕnteu pantĕs ditĕmonan koe kami." [ 510 ] Ti dinja njaoer saderekna poetri Nji Amĕng lajar.

Noe disaoer geus ngadeuheusan, ladjĕng ditimbalan dangdan, rek nĕmonan semah tea.

Nji Amĕng lajar amitan ka rakana rek dangdan.

Lagoe modjang dangdan.

Indit bari meber samping,
sampingna batik sambagi,
toempalna koe banjoe ĕmas,
ngagĕboer bĕnten ĕmasna,
bĕnten ĕmas dikarantjang,
ditaboeran koe banjoe ĕmas,
siga bentang kabeurangan,
gĕndojong make karembong,
karembong poerba nagara,
dimangka tarik sisina,
dikira ngendong di tĕngah,
dipĕrih bareuh bagalna,
- "aing mah noe boga ieu
gĕdena sagĕde kieu" -
bisoel boeroeng lain kitoe,
bisoel bantat lain eta,
noe boeroeng sataoen-taoen.
goenoeng-goenoeng atoeh kĕmbar,
paranti njai keukeumbingan,
taktak taradjoe djawaeun,
paranti naradjoe bajoe,

[ 511 ]

paranti narimbang atma,
awak koneng diedengkeun,¹⁾
awak lĕndjang dipidangkeun,
pipina dilĕning-lĕning,²⁾
tarangna diloenang-loenang,³⁾
ngala loemat ti bah⁴⁾ tarang,
reana salawe lambar,
ditĕtĕl koe pigeulangan,
dikael koe djaridji kiwa,⁵⁾
da ĕmboeng digĕloeng djoetjoeng.⁶⁾
bisi padjahkeun indoeng-indoeng,
teu batan gĕloeng paranti,
gĕloeng tĕtĕl gĕloeng singgĕl,
teu batan⁷⁾ gĕloengna konde,
tĕtĕngĕr gĕloeng tjawene,
meunang njoesoet koe koeroeöem,⁸⁾
meunang ngeset koe wawangen,
baoe dedes bade rase,
baoe mĕnjan kawalagar,⁹⁾
seungitna sapangbĕdileun.

Saparantosna dangdan, ladjĕng bidjil ka paseban bari mawa lĕmareun.

↑ sandap = sahandap. Praboe sandap-Pakoean = Vorst van Neder-Pakoean.
↑ kadatoean, meer gebruikelijk is sang noegraha.
↑ Zie voor deze heiligheid: Het jaartal op den Batoe toelis nabij Buitenzorg, Tijdschr. v. Ind. T.-, L.- en Vk., dl. LIII, blz. 178 en verder mijne: Bijdragen tot de kennis van het Oude Soenda, daarin sedert verschenen, passim.
↑ De verklaring van deze vier regels kan niet verkregen worden.
↑ In 't Buitenzorgsche, doch lokaal gedacht, en als op den Koembang ontspringend. K.
↑ In 't Bandoengache. K.
↑ Andere naam voor Noesa larang = Noesa kambangan,
↑ In 't Buitenzorgsche.
↑ Tjipakantjilan?
↑ pamoeroejan, drink- en badplaats van wild gedierte.
↑ sarengga = sarĕngga Jav.,
↑ Beteekenis onzeker.
↑ Af te vijlen de slagtanden van den krijgsgod Njakrawala = Indra.
↑ rohiang, verbastering van rahiang, oud woord voor heer, omsetting van arya, of ra+hiang, hemelling.
Banga en Bangoe zijn beiden verbasteringen van bajoe, bedoeld is Batara Bajoe.
↑ Zie voor Tali Mĕdang on Tali Mĕnding mijn Wawatjan Soelandjana.
↑ Batjoekat en Batjoekit rijn beiden verbeteringen van Basoeki, de hemelslang.
↑ Soekradjaja, Soekra; de planeet Venus, djaja = dewa.
↑ ngadal mĕtĕng van den basis tut den tap, van iets dat gelijk een kadal, hagedis, dik in 't midden is en van voren en achteren spits uitloopt.
↑ het werde opgenomen met de volle handen, m. a. w. dirawoe.
↑ paliwat, toevallig gaan elkander langs.
↑ 't Straalt als het aanbreken van den dageraad.
↑ Vergelijk mijn Moending Laja di Koesoema, Tijdschr. v. Ind. T.-, L.- en Vk., dl. 49, blz. 38.
↑ kagila-gila. huiveringwekkend, euph, voor taja tandinganana; kabina-bina.
↑ ragoemang, een hel schijnsel afstralen.
↑ bagawat = bagawan., heer.
↑ Verklaard met ngadjoeblĕg. In den droom al. was 't beeld van de schoone reeds gezien; er bleef slechts droeve herinnering in werkelijkheid. K.
↑ Coolsma, btw. padjeueung, toevallig elkaar zien.
↑ panakawan, dienaar, Coolsma, btv, kadeuheus, dichtbij zijn heer zijn, van een dienar; panakawan-kadeudeus, lijftrawant
↑ poelang ka leumpang, uit en thuis. Het lokaal Maleisch van Batavia gebruikt poelang pĕgi; kartjis poetang pĕgi, retourbiljet.
↑ koeloep = oedjang.
↑ ta = eta.
↑ parĕntjoel mrv, van pĕntjoel = pĕnjoet, pĕntiloet, K.
↑ indoeng penting, avondwolken.
↑ angin lada = angin barat.
↑ galindoer, klanknabootsing = brommen.
↑ korendang = tjĕger, knetterend als een zweepslag.
↑ Coolsma btv. kagilir, in draaiing gebracht. Het zonnescherm draaide rond, in draaiing gebracht door de wind.

[1] sandap = sahandap. Praboe sandap-Pakoean = Vorst van Neder-Pakoean.

[2] kadatoean, meer gebruikelijk is sang noegraha.

[3] Zie voor deze heiligheid: Het jaartal op den Batoe toelis nabij Buitenzorg, Tijdschr. v. Ind. T.-, L.- en Vk., dl. LIII, blz. 178 en verder mijne: Bijdragen tot de kennis van het Oude Soenda, daarin sedert verschenen, passim.

[4] De verklaring van deze vier regels kan niet verkregen worden.

[5] In 't Buitenzorgsche, doch lokaal gedacht, en als op den Koembang ontspringend. K.

[6] In 't Bandoengache. K.

[7] Andere naam voor Noesa larang = Noesa kambangan,

[8] In 't Buitenzorgsche.

[9] Tjipakantjilan?

[10] pamoeroejan, drink- en badplaats van wild gedierte.

[11] sarengga = sarĕngga Jav.,

[12] Beteekenis onzeker.

[13] Af te vijlen de slagtanden van den krijgsgod Njakrawala = Indra.

[14] rohiang, verbastering van rahiang, oud woord voor heer, omsetting van arya, of ra+hiang, hemelling.
Banga en Bangoe zijn beiden verbasteringen van bajoe, bedoeld is Batara Bajoe.

[15] Zie voor Tali Mĕdang on Tali Mĕnding mijn Wawatjan Soelandjana.

[16] Batjoekat en Batjoekit rijn beiden verbeteringen van Basoeki, de hemelslang.

[17] Soekradjaja, Soekra; de planeet Venus, djaja = dewa.

[18] ngadal mĕtĕng van den basis tut den tap, van iets dat gelijk een kadal, hagedis, dik in 't midden is en van voren en achteren spits uitloopt.

[19] t werde opgenomen met de volle handen, m. a. w. dirawoe.

[20] paliwat, toevallig gaan elkander langs.

[21] 't Straalt als het aanbreken van den dageraad.

[22] Vergelijk mijn Moending Laja di Koesoema, Tijdschr. v. Ind. T.-, L.- en Vk., dl. 49, blz. 38.

[23] kagila-gila. huiveringwekkend, euph, voor taja tandinganana; kabina-bina.

[24] ragoemang, een hel schijnsel afstralen.

[25] bagawat = bagawan., heer.

[26] Verklaard met ngadjoeblĕg. In den droom al. was 't beeld van de schoone reeds gezien; er bleef slechts droeve herinnering in werkelijkheid. K.

[27] Coolsma, btw. padjeueung, toevallig elkaar zien.

[28] panakawan, dienaar, Coolsma, btv, kadeuheus, dichtbij zijn heer zijn, van een dienar; panakawan-kadeudeus, lijftrawant

[29] poelang ka leumpang, uit en thuis. Het lokaal Maleisch van Batavia gebruikt poelang pĕgi; kartjis poetang pĕgi, retourbiljet.

[30] koeloep = oedjang.

[31] ta = eta.

[32] parĕntjoel mrv, van pĕntjoel = pĕnjoet, pĕntiloet, K.

[33] indoeng penting, avondwolken.

[34] angin lada = angin barat.

[35] galindoer, klanknabootsing = brommen.

[36] korendang = tjĕger, knetterend als een zweepslag.

[37] Coolsma btv. kagilir, in draaiing gebracht. Het zonnescherm draaide rond, in draaiing gebracht door de wind.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]