Tanggĕransche Volkstaal/Ki Miskin Jadi Ratu

Ti Wikipabukon
Tanggĕransche Volkstaal
Ki Gandul Ki Marsim jeung Minantuna Ki Moksel Ki Jadul jeung Ki Jasa Peucang jeung Landak Ki Miskin Jadi Ratu Sakadang Monyet jeung Kuya Kabeh


[ 69 ]

6. Ki Miskin Jadi Ratu.

Kocapkeun waktu keur jaman baheula aya sahiji jalma malarat, tukang menta-menta.

Geus sababaraha poe balangsiarna teu jasa beubeunangan, datang ka tujuh poe tujuh peputing ngalalu teu baranghakan.

Barang nĕpi ka hiji kampung, kabĕnĕran aya nu mere gula sakerek ti tukang nyadap.

Ki miskin atoheun kacida meunang eta gula, tapi ku manehna hĕnteu didahar sabab kareueut teuing jeung manehna teu boga sangu.

Ari pikiranana sugan bae eta gula mangke aya nu meuli, duitna keur meuli sangu sabab saya pisan nu mere sangu atawa kahakanan anu sejen.

Eta gula tuluy bae ku Ki miskin dibubungkus dikakandung.

Ana dibuka rek dihakan tina kalangkung laparna, gulana digĕmbrong sireum.

Gula leëh, wantu gula rada ngora godog.

Tuluy ku manehna dipoëkeun dibĕbĕrĕsihan; sireumna geus paraeh geus dipiceun tĕrus gulana dibungkus deui, teu tulus dihakan. [ 70 ]Barang nĕpi ka hiji jalan, beh papanggih jeung nu dagang bacang. Gulana ditukeurkeun, meunang bacang sahiji, tĕrus dibawa leumpang deui bari dicoö-coö.

Tapi Ki Miskin teu wanieun ngahakan bacang, sabab tacan pisan manggih sangu, sieuneun nyĕri beuteung.

Ti dinya tuluy bae indit deui ari karĕpna eta bacang rek ditukeurkeun kana sangu atawa dijual kana duit, sugan aya nu meuli.

Barang nĕpi ka hiji lĕmbur, kabĕnĕran aya hiji awewe nu keur nyiram. Eta bacangan Ki Miskin dijual opat duit ka anu keur nyiram.

Ari geus meunang uang opat duit, Ki Miskin tuluy bae leumpang deui.

Barang geus jauh leumpangna, beh manggih deui hiji lĕmbur.

Di dinya manehna nenjo jĕlĕma nu keur nareunggeulan oray paeh.

Ku Ki Miskin geuat diburu bari gĕgĕroan nanya, pokna: "Aya naon, aya naon?"

Jawabna nu keur nareunggeulan oray teh: "Ah, maneh tatanya teuing. Naha, teu kadeuleu ku maneh, ieu, oray, nu keur diteunggeulan ku kami teh. Naha, rek naon?"

Tjeuk Ki Miskin: „aih, lain kitoe. Koemaha lamoen koe koela dibeuli bae doea doeit, tapi oelah toeloes dipaehan sabab karoenja djasa; soegan reugeudjeug deui.”

Djawab noe keur neunggeulan oraj: „aih, nja, seug teuing atoeh ari rek dibeuli mah, tong dibeuli ogeh, koe kami mo tilok dibikeun da di kami mah taja pĕrĕloena ieuh.”

Geus kitoe, koe Ki Miskin toeloej dibajar doeit, dĕmi orajna ditjokot, diwadahan dina roeas make tjai, soepaja eta oraj tiïs di djĕro roeas.

Ti dinja Ki Miskin toeloej leumpang deui, doeitna ngan tinggal doea doeit deui.

Barang nĕpi ka hidji waroeng, manehna njampak toekang waroeng ngoedag-ngoedag anak monjet. Dibĕbĕrik rek [ 71 ]dipaehan sapedah sok malingan tjaoe djeung sagala kahakanan dagangan ti waroengna.

Datang ka beunang anak monjet teh djeung rek dipaehan, Ki miskin loempat njampeurkeun bari nanja, pokna: „eh, agoes, koe naon, dosana noe mantak eta monjet rek ditjĕkekan? Aloek si koe koela bae dibeuli doea doeit, tong dipaehan, njaäh, koe koela rek diingoe”.

Dawab toekang waroeng: „top bae lamoen rek dibeli mah. Tadina rek dipaehan koe kami, sabab djahat; ilok malingan dagangan ti waroeng kami mani rek beak, kami mah pagon gĕmĕs ka eta monjet teh.”

Geus kitoe, prak dibajar koe Ki miskin doea doeit.

Monjetna seug ditarima, diais koe samping manehna. Toeloej bae leumpang deui ngais monjet; tĕroes sakaleumpang-leumpang hanteu aja noe disĕdja.

Katjarita eta Ki miskin leumpangna kasasar ka leuweung anoe djaoeh ka pilĕmboeran.

Di dinja gĕr hoedjan gĕde, gĕlap dor-dar, reup datang ka peuting.

Manehna ngioehan di handapeun tangkal kiara djeung monjet, katiloe orajna.

Barang isoekna, braj beurang. Roeas orajna diboeka dikaloearkeun eta oraj geus tjageur deui, djagdjag, tanginas kawas biasa sasari.

Ki miskin oelin di handapeun kiara bari ngoesapan monjetna djeung njoö oraj, pok ngomong kieu: „tjing, sia sing araja pasanggoepan, sing aja moenat pedah rek paraeh, koe aing geus ditoeloengan, didjait tina balai”.

„Ajeuna aing hajang njaho, naon pasaranggoep sia ka aing, sapedah aing ajeuna keur dina djĕro sangsara”.

Oraj teh ngadjawab, tjara djĕlĕma pokna: „beu, djoeragan, koela tarima pisan reh geus ditoeloengan koe adjĕngan didjait tina balai, datang ka bisa waloeja deui. Tatapi koela teu bisa moelang tarima naon-naon, ngan ieu gadoeh jimat doea siki, saroepa siki waloeh djeung siki samangka”. [ 72 ]„Mangga, ieu koela ngahatoeranan pakeun djimat adjĕngan”.

Toeloej bae dioetahkeun koe oraj tina tikorona.

Pok deui oraj: „dĕmi hasiatna: eta siki waloeh geura pĕlak koe adjĕngan. Dina djĕro toedjoeh poe toedjoeh peuting, tangtoe boeahan sahidji, ari eusina di djĕro nagara saraoeh sapangeusina hĕnteu aja kakoerangan”.

„Siki samangka nja kitoe deui koedoe dipĕlakkeun. Di djĕro toedjoeh poe toedjoeh peuting, lamoen geus boeahan, eta eusina doenja barana, kajaning: ĕmas, intĕn djeung sagala roepa-roepa pĕrmata katoet sapanganggo karadjaän, djeung naon bae sapamenta oerang, di dinja geus sadia, taja kakoerangan”.

„Kitoe deui koering wĕwĕling, mangke isoek djaganing pageto, adjĕngan manggih kasoesahan gĕde, geura nendjrag lĕmah bae tiloe kali, tan wande koela datang djeung sabatoer-batoer koela, karana satĕmĕnna bapa koela teh radja oraj di dasar lĕmah noe katĕlah Nagagini”.

Djawab Ki miskin: „beu, doeloer, atoeh noehoen katjida jen kaoela dipaparin djimat anoe sakitoe ahengna”.

Toeloej koe Ki miskin diboengkoes dina toengtoeng ikĕtna.

Sanggeus kitoe, oraj teh amit balik, sarta koe Ki miskin dileupaskeun.

Geus ngaleor, hanteu kanjahoan losna.

Ti dinja Ki miskin malik nanja ka monjet tjara ka oraj.

Ari djawab monjet: „hih, ari koela mah noe rek moelang tarima ajeuna, mangke bae dina waktoe sampean aja karĕrĕpĕt soesah katjida, tangtoe koela moelang tamba, sapĕrti aja pĕrang rame atawa begal rantjana, eta mah koela noe baris nanggĕl, sabab bisi sampean hajang oeninga, bapa koela teh ratoe siloeman djeung ratoe sakabeh monjet”.

„Dĕmi ajeuna sampean montong hawatir, mangga bae, ka mana anoe rek disĕdja koe sampean, koela sĕdja ngiringan, rek bela toemoetoer”.

Tjarekna Ki miskin: „beu atoeh soekoer nakĕr ari maneh [ 73 ]goemela mah, tapi ajeuna oerang koedoe wajahna, tangtoe sangsara, sabab teu aja barang tĕdaeun”.

Djawab monjet: „teu naha-naha da koela mah gampang ieuh loba boeah kai keur hakaneun”.

Barang ti dinja, Ki miskin teu lila deui, djeung monjetna toeloej bae arindit sakaparan-paran.

Ana toeroen ka beh lĕbak, gok manggih hidji imah nĕnggang di sisi djalan leutik, ari eusina eta imah sahidji ewe randa ĕnggeus kolot.

Ki miskin toeloej mamaäiipan, menta eureun.

Nji randa kolot nĕmpo ti djĕro imah barina moekakeun panto, pok nanja: „aih, koela mah reuas, agoes teh anoe ti mĕndi, mana sisinarieun seba sampeur ka tĕbeh dieu? Koela mah ilok hareungeukeun teuing ki agoes, naha, rek aja bedja naon ka ĕma, ti mana nja padoekoehan, djeung ĕma anjar pinanggih”.

Djawabna Ki miskin: „tilok ĕma, koela rek menta eureun bae, tjape mĕntas njaba. Djeung soegan aja pangasih, koela sĕdja menta dahareun, pedah ti kamari tatjan manggih madang”.

„Kitoe ogeh njampak di ĕma, ari lĕmboer djaoeh, koela ti tanah sabrang, dĕmi ngaran, katĕlah Ki miskin bae, sadajana geus pada njaho ka koela”.

Nji randa kolot karoenjaeun pisan ka Ki miskin, ladjoe gapioek njoegoehan saäja-aja, sangoe poĕ djeung beuleum boled teu make oejah-oejah atjan.

Omong Nji randa kolot: „agoes, sawawi geura madang, tapi wajahna bae sangoena tiïs da sangoe kamari djeung keur noedjoe soewoeng djasa, taja rewangna, taja sambĕl, taja oejah-oejah atjan, ngan ieu djeung beuleum boled kĕrĕsa. Tapi hajang, ĕma tong waka ingkah heula pagon mangke oerang njanggoe deui lamoen hajang anoe haneut mah”.

Djawab Ki miskin: „tarima djasa, ĕma; sakieu ogeh noehoen”.

Prak manehna njanghareupeun kana sangoe, tapi teu [ 74 ]didahar da sangoena tiïs, toeroeg-toeroeg sangoe beureum. Ari beuleum boled rada atah keneh, kamandjon, di loearna hipoe di djĕronn teuas, keur meudjeuhna hoemitoet; sok bae dibikeun ka monjetna sina dihakan.

Nji randa kolot ngomong deui ka Ki Miskin, pokna: „agoes, koemaha, lamoen kieu: montong teuing moelang deui agoes ka tanah sabrang.”

„Ari taja kabeurat mah, leuih hade oerang di dieu bae djeung ĕma diadjar kĕbon, karana ĕma teu pisan boga anak. Bisi agoes tani ngĕbon atawa ngahoema di dieu, teu kakoerangan lahan pĕlakaneun pakahoeripan oerang.”

Djawab Ki Miskin: „atoeh hade djasa, lamoen ĕma daek kaäntjikan koe noe batan kieu malaratna, meureunan oeing mah ngan poerah njatoe bae sabab taja pangabisa.”

Tjarek Nji randa kolot: „kadjeun teuing, soepaja ĕma bae dibatoeran arah aja batoer ngomong pakihikeun.”

Gantjangna tjarita, Ki Miskin katoet monjetna dipiara, dihade-hade, ditĕmpatan.

Sanggeusna Nji randa kolot koe Ki Miskin aja sakadar mahi, teu koerang koe dahareun, koe pakeëun djeung ngaraksoek pĕpĕlakana sagala aja.

Toenda heula tjarita Nji randa kolot djeung Ki Miskin.

Katjatoerkeun noe boga nagara, djĕnĕnganana pĕrĕboe Linglang boeana, kagoengan poetra sahidji istri, djĕnĕnganana njai poetri Majang woelan, geulisna kawanti-wanti, endah taja noe nandingan.

Dina mangsa harita eta poetri kira oemoer dalapan wĕlas tahoen keur meudjeuhna roemadja poetri, geus loba pisan radja-radja noe nanjaän, tapi noe ditjatoerkeun radja noe toedjoeh nagara djĕnĕnganana: hidji Radja Kahoeripan, kadoea Radja Boerda Nagara, katiloe Radja Anggara Joeda, kaopat Radja Soekra Ningrat, kalima Radja Dano Raspati, kagĕnĕp Radja Toempĕk Wadja djeung katoedjoeh Radja Djohar Manikam. [ 75 ]Eta para radja noe sakitoe mararoendoet, kabeh pada marantjoeh koe roepa-roepa panganggo istri raoeh oeang sapĕrti: ĕmas intĕn djeung lian ti dinja. Tatapi koe kĕrsana pĕrĕboe Linglang Boeana hĕnteu atjan dipasihkeun ka dieu-dieu ogeh karana tina rea teuing anoe nanjaän, manahna pĕrĕboe, lamoen dipaparinkeun saoerang tangtoe djadi karoesoehan sisirikan. Toeroeg-toeroeg datangna soerat-soerat pananjaän barĕng pisan taja noe heula pandeuri djadi mohprok.

Toengtoengna pĕrĕboe teh bingoeng ngamanahan radja-radja sakitoe rarongkahna toer djaroegala, lain radja djore-djore, sami gagah pĕrkosana, hĕnteu kakoerangan balad djeung sarakti.

Enggalna tjarita, pĕrĕboe badami sarĕng prameswari raoeh den patih, lahirna: „ki patih, ajeuna eta pĕrkara soerat-soerat panglamar ti para radja nanjaän si njai koedoe ki patih walonan, dĕmi maksoedna dina djĕro eta soerat oerang ngaembarakeun nji poetri. Karana, lamoen koe kami dibikeun ka saoerang, tangtoe djadi karoesoehan soemawonna koe kami moen teu dibikeun, tangtoe pisan mangkena ngaroeroegan pĕrang ka nagara oerang.”

„Ari ajeuna, patih, geura nitah ka ponggawa eta djimat oerang, manoek titiran poetih noe sakĕmbaran, geura sina dikĕlat dina loehoer tjaringin koeroeng. Mangkana saha-saha noe bisa mĕntang koe panah sarta keuna kana panon eta manoek, nja eta pidjodoëunana poetri djeung koe kami tangtoe didjĕnĕngkeun ratoe, di nagara ieu didamĕl radja anom.”

Raden patih sanggeusna nampi timbalan ti pĕrĕboe, Iadjĕng bae ngadamĕl toedjoeh soerat pangwalon baris koe toedjoeh radja, oengĕlna, ditjarioskeun, sakoemaha timbalan pĕrĕboe tea.

Toenda tjarita den patih noe keur njieun soerat walonan.

Katjaritakeun deui Ki Miskin djeung indoeng poeloengna, nja eta nji randa tea.

Ki Miskin ngomong ka indoengna pokna: „ĕma, ai oeing [ 76 ]ngadenge bedja etjes pisan, moen kangdjĕng pĕrĕboe kagoengan poetra istri geulis katjide, pikiran oeing, ajeuna, lamoen diparĕngkeun boga ewe ka poetri poetrana radja, oeing meureun bisa djadi radja, ĕma ogeh tangtoe miloe sĕnang disĕboet ratoe sĕpoeh.”

„Koe sabab kitoe, tjing, ma ajeuna geura indit ka nagara, ngadeuheusan ka goesti hajang njaho oeing, koe ĕma pangnanjaänkeun, soegan bae eta poetri koe iboe-ramana dipaparinkeun ka oeing: Los, ĕma, ajeuna koedoe indit, masing diandĕlkeun, koe oeing dipĕrih pati sing aja kabeubeunangan poetri teh, masing daekeun.”

Ari djawab nji randa bari kaget: „boesoet si agoes, ilok koe geuraheun, pinoeh koe mĕnding, kami mah teu irakeun teuing, ieuh, lelewa si agoes make hajang boga geureuha ka poetri bĕt kami mah boro-boro datang ka wani nanjaän poetri. Papanggih ogeh ngimpi diangir mandi, tjek babasan tea mah, koe tatjan loedag-ladog ka nagara teh djeung salawas ngeundeuk djagat bet tatjan ieuh di roepana radja.”

„Djeung deui, agoes, oelah kitoe paomongan, pamali, ari pĕrĕboe mah matak doraka. Oelah satjoemplang-tjoempleng, bisa aja noe ngadenge. Koemaha moen aja noe ngabedjakeun? Ĕma mah inggis.”

Tjeuk Ki Miskin: „ih, ari ĕma, oeing mah saĕnjana, lain omong babanjolan basa sombong. Geura bral ajeuna, ĕma, koedoe leumpang ka nagara ngadeuheus ka radja geura nanjaän poetri mangkana beunang.”

Nji randa kolot gĕgĕbes bae, teu daekeun indit, omongna: „sangeuk, kami mah isin, teu irakeun, bĕt teu poepoegoeh, rek ngawiwirang ka kolot, koeriak teuing, ditangkĕp meureun ĕma tjilaka.”

Gantjangna, pakeukeuh-keukeuh noe nitah djeung noe dititah.

Tjarek Ki Miskin: „eh, ĕma, kadjeun ari teu daek mah, tapi oeing mah lain omong bĕbĕnjon.

Lamoen ĕma teu poeroen leumpang ka nagara ngadeuheus ka radja, tangtoe oeing mo aja di dieu, rek balik ka lĕmboer oeing.” [ 77 ]Nji randa kolot reuaseun pisan, sieuneun ditinggalkeun koe anakna djawabna: „boesoet djaloe, oelah kitoe. Kadjeun, ajeuna ĕma rek ngeureujeuh, ari keukeuh kĕdeuh mah koedoe ngadeuheusan ka radja arek wajahna bae isin-isin ogeh.”

Ari isoekna nji randa kolot toeloej indit leumpang ka nagara.

Barang datang ka babantjong aloen-aloen, hĕnteu tatanja heula, tĕroes bae ka lĕbĕt padalĕman.

Gĕr bae pada nangkĕp, goelang-goelang djeung oepatjara disanggakeun ka pajoeneun pĕrĕboe.

Nji randa kolot ngadegdeg djeung doemareuda tjeurik tina bawaning sieun djeung isin.

Barang kitoe kaoeninga koe pĕrĕboe aja nini-nini direreang dibawa ka pajoeneunana, pĕrĕboe kaget bari ngalahir saoerna: „nini-nini ti mana ieu dibawa ka pajoeneun aing, nahaon dosana mana ditangkĕp?”

Djawab goelang-goelang: „noen, daoeh goesti, teu atjan diparios koe djisim abdi; anoe mawi ditangkĕp rek torodjog tampa larapan ka lĕbĕt.”

Pĕrĕboe malik mariksa ka nini lahirna: „nini rek naon kita mana asoep ka padalĕman?”

Nji randa kolot ngadjawab djeung tjeurik, pokna: „poegoeh oeing teh didjoeroengkeun koe Ki Miskin ngadeuheus ka goesti soegan katampa sarĕng dipaparinkeun. Dititah nanjaän toeang poetra, njai poetri, pokna: poen anak, Ki Miskin, arek didjieun bodjo pedah manehna tatjan boga pamadjikan.”

„Sakitoe geh oelah bĕndoe, goesti, ka oeing, da oeing ieuh darma soekoe, samboeng leumpang, biwir samboeng lemek ngalakoekeun titahan.”

Radja goemoedjĕng raoeh garwana, lahirna: „adoeh, njai, anak oerang bĕt boga milik aloes-aloes teuing, geus poegoeh ing para radja pada nanjaän. Eta indoeng Ki Miskin dititah nanjaän koe anakna anoe lain pantĕsna lain pĕrnahna, eta mah koemaha karĕpna si njai bae ngadjawabna mah ka amboe Ki Miskin.” [ 78 ]Barang radja keur sasaoeran kitoe, sĕmpal goejoer djeung iboe poetri, poetri oendjoekan ka ramana di hareupeun amboe Ki Miskin, pioendjoekna: „soemoehoen, ama, ari tjara diri abdi mah, soemawonna pangkat radja sanadjan Ki Miskin ogeh, teu djadi sawios-wios, ngan soepados tiasa ngalaksanakeun kana saembara ama tea.”

„Sarĕng panĕda abdi ka poen Miskin, lamoen manehna ngajakeun nagara anjar raoeh sapangeusina sarĕng djalanna dikeusik koe pĕrmata kajaning djambroet, angkik sarĕng lain ti eta nĕpi ka nagara oerang, eta soemangga pisan oelah bon siang sanadjan wĕngi koe abdi kantĕnan ditampi pisan.”

Radja ngalahir ka Nji randa kolot daoehanana: „tah, geuning amboe Ki Miskin, kadenge koe maneh kitoe eta pamoendoetna anak kami, teu koengsi dipariksa deui koe aing, geuning geus djawah sorangan. Djig, maneh geura balik, bedjakeun ka anak maneh, moen aing ajeuna saembara, mangke lamoen anak maneh bisa meunangkeun manoek djimat roepa titiran sakĕmbaran noe dikĕlat di loehoer tjaringin koeroeng sarta koedoe katiïr matana koe panah, eta pasti koe aing dipoeloeng mantoe djeung didjĕnĕngkeun radja di nagara ieu.”

„Tapi moen anak maneh teu bisa njaosan kana saembara aing, tangtoe dihoekoem djeung awak maneh, sabab maneh lantjang koemawani nanjaän ka anak ratoe.”

„Los, ajeuna geura balik, bedjakeun ka anak maneh sakoemaha pamentana anak aing.”

Ti dinja Nji randa kolot toeloej indit barina tjeurik, pikirna sieun katjida diteukteuk beuheung Iamoen teu bisa katjaosan sapamoendoetna poetri raoeh radja.

Tĕroes balik ka imahna.

Barang datang, prak njarita ka Ki Miskin bari doemareuda tjeurik, kabeh sakoemaha daoehanana pĕrĕboe ratoe sarĕng poetri.

Ki Miskin seuri bari ngomong pokna: „hih, ĕma, montong sieun-sieun teuing karek sakitoe bae mah. Oeing mah teu gimir ieuh, keun bae oeing sanggoep.” [ 79 ]Sanggeusna kitoe, isoekanana Ki Miskin toeloej indit ka kĕbonna mĕlakkeun djimatna siki waloeh djeung samangka tea.

Barang ĕnggeus toedjoeh poë lilana, njata pisan waloeh djeung samangka teh geus baroeahan sarta galĕde pisan, tatapi ngan satangkal sahidji boeahna, nja eta waloeh sahidji, samangka sahidji.

Toenda tjarita Ki Miskin.

Katjaritakeun radja noe toedjoeh nagara tea. Sadajana geus pada narampa soerat pangwalon ti pĕrĕboe Linglang Boeana, oengĕlna geus pada ngartos moen eta radja bade ngadĕgkeun saembara.

Para radja sadajana sami pada boengah hate, sabab lamoen hĕnteu dikitoekeun, tangtoe sami sisirikan.

Gantjangna tjarita, radja-radja anoe toedjoeh nagara geus pada marĕpĕk balad, sarta tĕroes masing-masing ngadjoegdjoeg ka nagara Linglang boeana.

Sadongkapna geus pada marasanggrahan di sirah nagara.

Enggal bae, pĕrĕboe ratoe nimbalan ka raden patih miwarang ngoempoelkeun bala tantara.

Para boepati, pramantri saraoeh para ponggawa geus pada koempoel sadajana.

Sanggeus koempoel, ladjĕng miwarang nabeuh tanggara. nakol bĕnde di aloen-aloen ngoearkeun saembara tea.

Barang isoekna, dĕr pesta; njeungeut mariĕm tangara mangkat saembara.

Para radja geus prak pada marĕntangkeun panahna kana manoek titiran bodas noe aja di loehoer tjaringin koeroeng.

Sigeug anoe keur rame saembara.

Katjaritakeun Ki Miskin.

Barang kira-kira geus tĕngah peuting, manehna toeroen ka boeroean njampeurkeun monjetna bari ngomong, pokna: „sakadang monjet, koemaha ajeuna? Oerang geus nĕpi kana woekoena, karĕp koela isoekan hajang miloe asoep kana balabar kawat reudjeung saembara tea; koemaha, sanggoep sampean?” [ 80 ]Djawab monjet: „ih, montong soesah, keun bae koemaha kaoela. Mangke, lamoen sampean keur mĕntang, kaoela rek naek kana tangkal tjaringin deukeut eta manoek, djamparingna koe kaoela rek disanggap, ditjotjogkeun kana mata manoek. Tapi djamparing andjeun koedoe ditjirian, soepaja kaoela awas djeung soepaja oelah pahili.”

Tjek Ki Miskin: „noehoen atoeh ari kitoe mah, tapi koela masih soesah keneh, sabab tatjan aja panahna.”

Tjarek monjet: „hih, tahi tjeuli katjang damen, gampang teuing sakitoe-kitoe bae mah. Ajeuna dagoan koe sampean sakeudeung, kaoela rek njokot heula panah ama, djimat nagara; kaoela geh mo lila.”

Barang geus ngomong kitoe, monjet toeloej loempat.

Hĕnteu lila, kira-kira sadjongdjongan, geus datang deui mawa panah katoet djamparingna ngan hidji; sok dipasrahkeun ka Ki Miskin.

Ari ĕnggeus braj beurang, Ki Miskin bebedja ka indoeng poeloengna moen rek laladjo saembara.

Tjek Nji randa kolot: „hade rek laladjo saembara mah, didoa’keun pisan koe ĕma masing beunang, sabab lamoen agoes teu meunang, mangke tangtoe oerang dihoekoem koe radja.”

Djawab Ki Miskin: „nja, menta doa’na ĕma bae, moega-moega masing meunang, oelah datang ka loepoet.”

Bari toeloej manehna indit djeung monjetna tea.

Gantjangna tjarita, Ki Miskin geus prak miloe kana balabar saembara.

Dĕmi para radja noe toedjoeh nagara tea, teu aja noe bisa meunangkeun kana manoek titiran tea, mĕntangna taja noe keuna wantoening manoek djimat, toeroeg-toeroeg Iain pidjodjoeunana ka poetri.

Enggalna, barang Ki Miskin keur mĕntang panahna, teu kanjahoan koe noe sedjen, terekel bae monjet teh naek; geus aja di loehoer tangkal tjaringin, tjitjing di toekangeun koeroeng manoek tea, tapi teu aja noe bisa ningal, kawantoe monjet siloeman. [ 81 ]Barang bĕlĕsat djamparing Ki Miskin ka loehoer, disanggap koe monjet, tĕroes ditjotjogkeun kana mata manoek tea; geus kapanggang doeanana.

Geus kitoe, katingali koe pĕrĕboe ratoe sarĕng garwa, poetrana ti papanggoengan saraoeh paraponggawa, tetela manoekna ĕnggeus kapanggang koe djamparing, ngan tatjan sidik anoe gadoeh djamparingna.

Ti dinja gĕr bae pada saroerak, sadajana balad-balad rame katjida mani eundeur sanagara.

Ari pangira wadia balad sadaja djamparingna para radja noe keuna kana manoek teh.

Ana disidikkeun koe para radja raoeh pĕrĕboe ratoe saponggawa, bĕt mana horeng djamparingna Ki Miskin noe mĕnĕran kana panon manoek teh.

Di dinja para radja noe toedjoeh teh, pada kawiwirangan kabeh, tĕroes maloendoer harita ti medan saembara maroelih ka pasanggrahan.

Katjaritakeun Ki Miskin harita keneh disaoer koe pĕrĕboe ratoe; diïringkeun koe patih, para ponggawa, dideuheusan ka pajoeneun ratoe.

Lahir ratoe: „ieu noe meunangkeun manoek titiran bodas teh, saha ngaran maneh, djeung ti mana nja asal, bĕt datang ka bisa meunangkeun titiran djimat nagara? Tjoba, maneh geura nĕrangkeun, hajang oeninga.”

Djawab Ki Miskin: „soemoehoen, ari asal djisim abdi rorompok ti pagoenoengan, doepi ngaran katĕlah Ki Miskin, anak Nji randa kolot.”

Lahir radja: „hade pisan, ajeuna, da geus milik awak maneh, koedoe djodo djeung nji poetri, tapi kami mo waka wani ngawinkeun, Iamoen tatjan boekti mah sapamentana anak kami, nja eta hajang nagara katoet eusina. Koemala, maneh sanggoep ta hĕnteu?”

Djawab Ki Miskin: „moegi njoehoenkeun djiadna dampal goesti bae. Djisim abdi ajeuna bade njoehoenkeun widi moelang heula, margi teu atjan sajagi.”

Lahir ratoe: „hade, bral, geura moelang.” [ 82 ]Sanggeusna oendjoekan, tĕroes Ki Miskin moelang.

Barang datang ka imahna, prak bebedja ka indoeng poeloengna moen saembarana meunang, sĕrta katampi koe radja.

Nji randa kolot atoheun pisan, soekana kabina-bina, omongna: „hĕnteu njana ngabogaän anak sakti.”

Ti dinja Ki Miskin toeloej toeroen ka boeroean bari mawa waloeh djeung samangka tea; prak dibeulah.

Ana braj waloeh ditarok, bĕt teu kanjahoan deui, Ki Miskin djeung indoengna geus aja di djĕro gĕdong anoe sakitoe aloesna djeung agrengna kawas gĕdong karadjaän.

Seug samangkana dibeulah deui.

Ana braj samangka ditarok, bĕt teu kanjahoan deui, ĕnggeus eujeub gĕdong teh pinoeh koe doenja barana, sapangeusi imah, tatangga soemawonna djalma-djalma pasoeliwĕr pangiling gisik anoe asoep noe ka loear rame di djĕro gĕdong. Boeroeanana dikeusik koe roepa-roepa pĕrmata; djalan gĕde kitoe deui geus sajagi sapamoendoetna nji poetri tĕroes ka aloen-aloen nagara Linglang boeana.

Ki Miskin, barang ningal geus sadia, gantjang bae njokot panganggona karadjaän.

Prak dianggo, geus tjakĕp sĕrta soeroep sapĕrti radja bae.

Nji randa kolot pou kitoe deui; ĕnggeus disalin pakean, salin roepa, ngora deui kos poetri parawan bae; asal peot djadi peungkeur deui.

Barang geus kitoe, Ki Miskin njaoer ka monjet nitah ngoempoelkeun ponggawa, balad-baladna.

Sanggeus karoempoel sadajana, ladjĕng ngalandi ngaran koe andjeun saoerna: „ajeuna kami saksian koe sarerea, ieu nagara dingaranan nagri babakan Kalinglang, dĕmi kami anoe boga nagara, ngaran pĕrĕboe Mangkoening rat, ari ĕma, eta indoeng poeloeng kami, ditĕlahkeun iboe ratoe, nja eta kami poetrana koedoe njaho sarerea.”

„Ari ieu doeloer kami, njeta monjet soesoeroepan, koe kami ditĕtĕpkeun djĕnĕng papatih di nagara ieu, dĕmi djĕnĕnganana koedoe nĕlah Patih Kalangan kanoman; sakitoe bentara kami ka sarerea.” [ 83 ]Sanggeus radjana nimbalan kitoe, gĕr bae pada saroerak, sami-sami ngiring soeka sadajana.

Barang geus pĕpĕk sadia, enggal bae, radja anom miwarangan ka den patih, njaoeran opat ponggawa noe baris ngabantoen sĕrat ka ratoe sĕpoeh Linglang boeana, oengĕl ing sĕrat ngoeningakeun moen geus sajagi sapamoendoet agan poetri.

Gantjangna tjarita, geus sadia sĕratna djeung opat ponggawa noe baris miang; tĕroes ditimbalan, indit harita ngadeuheus ka ratoe sĕpoeh,

Hénteu ditjatoer di djalanna ; katjarios opat ponggawa, geus dongkap ka padaléman, téroes ngadenheus ka ratoe sĕpoeh.

Ratoe Linglang boeana, barang nampi sĕrat ti ratoe anom, oengĕlna geus kamanah, kaget pisan ningal salĕbĕt ing sĕrat, Iahirna: „hanteu njana soegan teh miskin loemajan, malarat noe saĕnjana, mana horeng miskin soteh sasanglingan mararat noe poepoelasan.”

Njatana mah sangratoe anoe keur njamoer, dewata noe njamar akal, nja noehoen sarewoe bae si njai aja milikna meunangkeun pitjarogeëun anoe sakitoe saktina leuih ti radja noe rea.

Enggalna, harita keneh ratoe sĕpoeh geus miwarang njajagikeun kareta baris toengganganeun saraoeh para ponggawa, pramantri koedoe ngiring sadajana bade djĕngkar ka nagri babakan Kalinglang.

Sanggeusna sadia kareta baris titihan, ratoe ladjĕng djĕngkar harita; paramantri djeung ponggawa sadaja taroenggang koeda.

Raden patih, anoe djadi palatoekna, nitih koeda daoek roejoeng, angkat pajoenan, kareta diaping opat bopati djeung dalapan oepatjara.

Teu ditjatoer di djalanna; geus soemping ka nagri babakan Kalinglang.

Barang soemping ratoe sepoeh, raka-rai kalangkoeng kaget ningali kasaktianana radja anom sagala ĕnggeus sajagi taja pisan kakoerangan. [ 84 ]Ratoe anom barang ret ningali, ngagenat loengsoer saraoeh djeung papatihna ka latar mapag ka pamĕrtoeaeun, ladjĕng njioem ka dampal sampeanana.

Waktoe harita, ratoe sĕpoeh sagarwa-poetra tĕtĕp di babakan nagri Kalinglang, keur meudjeuhna boengah manah sadajana.

Hanteu ditjarios pandjang dina hal karameanana.

Ladjĕng bae poetri ditikahkeun ka ratoe anom, pesta mo liwat ti kitoe bae sakoemaha adat biasa, tata nagara, aloer ka poengkoer, loeang ka toekang.

Di dinja ratoe sĕpoeh tĕroes masrahkeun nagara Linglang boeana katoet taloekan-taloekan sadaja sakoer erehan andjeunna. Prak diĕmbarkeun sakali ka sakabeh wadia balad, soepaja pada njaho sarta tĕroes koemaoela sapĕrti ka andjeunna.

Dĕmi andjeunna aja manah hojong ngabagawan bae tina roemaos geus sĕpuh bari ngadjoengdjoeng ngadjaring poetra djeung mantoe.

Toenda tjarios anoe keur saroeka manah mĕrtoea sarĕng mantoena anoe aja di karaton.

Katjarios para radja anoe toedjoeh nagara tea.

Sadaja pada badami-badami baris ngaroeroegan pĕrang, malah geus rĕmpoeg sadaja.

Dĕmi ngaroepatna kieu: „ajeuna orang oelah kapalang da baralik era, balad-balad geus sadia, isoekan mah leuih hade, oerang bĕrĕg roeroegan pĕrang bae ka nagarana, sabab eta ratoe paloeng, hĕnteu boga wiwaha, hanteu aja tĕmah wadina boga anak poetri geulis dibikeun ka djalma mararat hanteu aja kagablĕgna. Ajeuna mah teu poeas bae lamoen tatjan dibasmi kabeh mah ditjatjar bolang.”

Sanggeus rĕmpoeg badamina, isoekna dĕr mapak bala toedjoeh nagara dihidjikeun.

Nagara Linglang boeana geus kakĕpoeng koe balad toedjoeh nagara.

Katjarios ratoe anom Mangkoening rat geus miwarang ka patih Kalangan kanoman njadiakeun bala tantara, tapi teu sakoemaha lobana wantoening balad tjiptaän. [ 85 ]Gantjangna, raden patih ngaleungit ti nagara ngadjoegdjoeg ka ramana, menta toeloeng soepaja disajagikeun balad-balad siloeman djeung sasatoan.

Enggalna, ĕnggeus sadia; baladna mangjoeta-joeta, teu aja bilanganana tina kareaänana.

Harita geus baroeboel, koempoel kabeh ka nagara Linglang boeana.

Kotjapkeun isoekna gĕr ngadĕgkeun tangara pĕrang; moesoeh sarĕng lawan sami wanina, geus pada ngadĕg bandera beureum.

Gĕr pĕrang rame katjida; balad pada balad geus tjampoeh, taja hinggana.

Dĕmi palatoekna djago pĕrang ti nagri Kalinglang, nja eta anoe gagah pĕrĕkosa raden patih Kalangan kanoman, monjet soesoeroepan tea.

Katjarios ramena pĕrang.

Lawan raoeh moesoeh, balad mangjoeta-joeta, mangkĕti-kĕti geus tjampoeh, teu poegoeh atoeranana.

Moenggah ear:

soerakna ambal-ambalan,
bĕdilna kawas borondong,
mariĕm taja hinggana,
awang-awang moenggah poëk,
poëk koe haseup bĕdilna,
boemi alam asa gendjlong,
koe mariĕm djeung noe soerak.

Medan pĕrang geus djadi sagara gĕtih tina loba anoe tatoe djeung paëh.

Kakotjapkeun bala-bala radja noe toedjoeh nagara ampir seëp, tinggal satĕngahna deui, sabab rea anoe paëh djeung noe maboer.

Ari balad ratoe anom sasiki taja noe mati, kawantoe balad tjiptaän djeung siloeman, ngan loba noe paëh teh balad sasatoan tjandakna patih Kalangan kanoman. [ 86 ]Enggalna tjarita, kabeh balad geus pada paloendoerkeun, radja-radja noe toedjoeh geus lĕbĕt ka medan pĕrang.

Hĕnteu lila dipadjoe koe raden patih. Dĕr pĕrang tandingan patih Kalangan koe toedjoeh radja.

Katingali koe ratoe anom tĕroes mĕntangkean panahna.

Barang sĕmproeng teu kanjahoan koe para radja anoe toedjoeh geus tingkaringkoek keuna koe panah rante.

Sanggeus kitoe, para radja tararobat, pokna: „nĕda hiroep bae, sĕdja soedjoed koemaoela.”

Ti dinja toeloej diboekaän rantena, sarta eta para radja ditjandak moelih koe ratoe anom ka pasanggrahan, diiringkeun koe patih Kalangan.

Barang soemping ka pasanggrahan kaoeninga koe ratoe sĕpoeh, kalangkoeng boengah manehna rehna para radja noe sakitoe pĕrĕkosana geus pada taloek sadajana.

Ari wĕngina dĕr pesta, saroekan-soekan mestakeun meunang pĕrangna djeung ngadjamoe bojongan toedjoeh nagara.

Dĕmi isoekna para radja geus kaidinan, pada maroelih masing-masing sanagara, ngan saban taoen koedoe lapor oepĕti ka nagara Linglang boeana.

Sanggeus bĕrĕs pĕpĕrangan sarĕng pesta, dĕmi ratoe sĕpoeh moelih ka karaton heubeul tĕtĕp ngabagawan.

Ari mantoe, ratoe anom, raoeh garwa tĕtĕpna di nagri Kalinglang kota anjar, ari karaton heubeul mah ngan dipake ngendjeng bae minangkana dajeuh kolot.